काही स्त्रिया प्रसूती (Maternity) दरम्यान एकाच वेळी दोन किंवा तीन बाळांना (Twins) जन्म देतात. वैद्यकीय शास्त्रानुसार, शुक्राणूंपासून फक्त एकच मूल जन्माला येतो, मग जुळ्या मुलांच्या मागे तर्कशास्त्र काय आहे. जुळ्या मुलांच्या मागे दोन शुक्राणू आहेत का? असा प्रश्न अनेकांना पडतो. तर याचं उत्तर नाही असं आहे. खरं तर पहिला शुक्राणू अंडीत प्रवेश करताच स्वतःला सिल करुन घेतो त्यामुळे इतर कोणतेही शुक्राणू (Sperm) तिथे प्रवेश करू शकत नाहीत, मग जुळ्यांचा जन्म कसा होतो?
जुळ्यांचे दोन प्रकार आहेत, आयडेंटिकल आणि नॉन-आयडेंटिकल. वैद्यकीय भाषेत, त्यांना मोनोझिगोटीक आणि डायझिगोटीक म्हणतात. सहसा, महिलेच्या शरीरात अंडी असते जे शुक्राणूंच्या सहाय्याने एक गर्भ तयार करते. मात्र या गर्भात अनेकदा एक नव्हे तर दोन मुले तयार होतात. ही जुळी मुलं एकाच अंड्यातून तयार झालेली असतात, त्यामुळे त्यांची नाळ देखील समान असते. या अवस्थेत एकतर दोन मुलं जन्माला येतात किंवा दोन मुली. त्यांचे फिंगरप्रिंट्स वेगळे असले तरी ते सामान्यत: दिसायला एकसारखे असतात आणि त्यांचे डीएनए देखील एकमेकांसारखेच असतात. अशा मुलांना मोनोझिगोटिक जुळे म्हणतात.
मात्र कधीकधी असंही घडतं की एखाद्या स्त्रीच्या शरीरात एकाच वेळी दोन अंडी तयार होतात, ज्यासाठी दोन शुक्राणूंची आवश्यकता असते. या अवस्थेत जन्मलेल्या बाळांना त्यांची स्वतःची नाळ असते. त्यात एक मुलगा आणि मुलगी असू शकते. त्यांना डायझिगोटिक म्हणतात. आकडेवारीनुसार, प्रत्येक 40 पैकी एका डिलिव्हरीमध्ये जुळ्या मुलांचा जन्म होतो. यापैकी एक तृतीयांश मोनोझिगोटीक आणि दोन तृतीयांश डायझिगोटीक असतात. अभ्यास असं दर्शवितो की मागील दोन दशकांत जुळ्या मुलांचा जन्म सामान्य झाला आहे. तुम्हाला यामागील कारण माहित आहे काय?
तज्ञांच्या मते आता महिला पूर्वीपेक्षा उशीरा माता बनत आहेत. 30 वर्षानंतर हे सामान्य आहे. दुसरं कारण म्हणजे आयव्हीएफ अर्थात कृत्रिम गर्भाधाना यासारख्या तंत्राचा अधिक वापर होतोय. एकापेक्षा जास्त मुलाला जन्म देण्याचीही शक्यता आहे.
एक काळ असा होता की जुळ्या मुलांचा जन्म जादूटोणा म्हणून माणला जायचा. नाझी जर्मनीमध्ये यावर बरंच संशोधन केलं गेलं. पण आज जगाला जुळ्या मुलांच्या जन्मामागील विज्ञान समजलं आहे. एकाला मारल्यावर दुसर्‍याला वेदना होतात हे फक्त चित्रपटांमध्येच घडते. वास्तविक जीवनात याचा पुरावा नाही.
दोन महिन्यांपूर्वी मोरोक्कोमध्ये एका महिलेने एकाच वेळी 9 मुलांना जन्म दिला. आपण ते त्याच प्रकारे समजू शकतो. एक अंडी अनेक भ्रुणांमध्ये विभागला जातो. तीनपर्यंत गर्भ असणं शक्य आहे, परंतु त्यापेक्षा जास्त वेळा असं घडत नाही. किंवा एकाच वेळी अनेक अंडी स्त्रीच्या शरीरात तयार होऊ शकतात. शास्त्रज्ञांचं म्हणणं आहे की हे वयाच्या 35 व्या नंतर शक्य आहे. या वयात शरीर रजोनिवृत्तीकडे जात आहे. त्यादरम्यान, एका महिन्यात एकही अंडी तयार होऊ शकत नाही आणि पुढील महिन्यात दोन किंवा तीन अंडी तयार होऊ शकतात. जेव्हा एखादी स्त्री तिच्या प्रजनन प्रक्रियेवर येते तेव्हा याची शक्यता आणखी वाढते. अशा परिस्थितीत एकतर औषध देऊन किंवा त्यांच्या शरीरात अंडी तयार केली जातात किंवा आयव्हीएफ तंत्राद्वारे हे केलं जातं.