दिवाळी आटोपली की कार्तिक महिन्यात वारकऱ्यांना आळंदीचे वेध लागतात. संत ज्ञानेश्वरांनी याच महिन्यात आळंदीमध्ये संजीवन समाधी घेतली होती. या संजीवन समाधीचं यंदा 726 वं वर्ष आहे. गेली 2 वर्ष कोरोनामुळे अनेक निर्बंध सहन केल्यानंतर यंदा वारकऱ्यांनी आळंदीमध्ये मोठी गर्दी केली आहे. सध्या संपूर्ण आळंदीमध्ये विठूनामाचा गजर ऐकू येत असून ज्ञानेश्वर माऊलींच्या जयघोषानं अलंकापुरी दुमदुमली आहे.
श्री संत ज्ञानेश्वर महाराजांच्या संजीवन समाधीच्या निमित्तानं चैतन्य कबीर महाराज यांनी आळंदीचे महत्त्व सांगितले आहे. कबीर महाराज म्हणतात, ‘ज्ञानेश्वर माऊली यांनी||जो जे वांछील तो ते लाभो प्राणी जात|| असे म्हणून या विश्वातल्या सर्व प्राणीमात्रांच्यासाठी त्यांना जे जे हवं तेथे मिळो अशी देवाकडे प्रार्थना करून पसायदान म्हटले होते.अशा श्री संत श्रेष्ठ ज्ञानेश्वर माऊलींनी आळंदी येथे सिद्धेश्वर मंदिराच्या प्रांगणात माऊलींनी संजीवन समाधी घेतली. माऊलींनी आळंदीच्या सिद्धेश्वर मंदिरातच समाधी घेण्याचंही खास कारण आहे.
काय आहे इतिहास?
सिद्धेश्वर मंदिराचे पौरोहित्य ज्ञानेश्वर माऊलींची आई म्हणजेच रुक्मिणी देवी यांचे वडील हे करत होते. त्यांची आणि विठ्ठल पंतांची भेट याच मंदिरात झाली. आणि येथेच रुक्मिणी देवी आणि विठ्ठल पंतांचा विवाह देखील झाला. विठ्ठल पंतांनी गृहस्थाश्रम त्यागून संन्यास्त आश्रमात प्रवेश केला होता तेव्हा रुक्मिणीदेवींनी या मंदिराच्या येथील पिंपळाच्या म्हणजेच अजाण वृक्षाला सव्वा लाख प्रदक्षिणा घातल्या होत्या.
विठ्ठलपंत पुन्हा गृहस्थाश्रमात आले. त्यांना निवृत्तीनाथ, सोपानदेव, ज्ञानेश्वर आणि मुक्ताई अशी चार मुलं झाली. ज्ञानेश्वर महाराजांनी याच मंदिराच्या प्रांगणात सर्व संतांच्या सक्षीनं इथं समाधी घेतली. ही समाधी घेण्यापूर्वी संत ज्ञानेश्वर यांनी आपल्या भावंडासोबत आषाढी एकादशीला पंढरपूरला गेले होते, ‘ असेही कबीर महाराज यांनी स्पष्ट केले.
संत ज्ञानेश्वरांना भगवंताने म्हणजेच विठ्ठलानं माझी कार्तिकीची एकादशी साजरी केली जाते तसेच तुझी देखील कार्तिक कृष्ण एकादशी साजरी केली जाईल असा आशीर्वाद दिला होता. ज्ञानेश्वर महाराजांनी सर्व संत आणि हजारो भक्तांच्या उपस्थितीमध्ये आळंदीमधील सिद्धेश्वर मंदिरात समाधी घेतली.
संत नामदेव यांनी या संजीवन समाधीचे वर्णन केले आहे. नामदेव लिहितात. उठवला नंदी शिवाचा ढवळा उघडली शिळा विवरची|| म्हणजेच, मंदिराचा नंदी आहे जागेवरून हलवला आणि तिथून संजीवनी समाधीच्या विवराचे मुख उघडले.आजही श्री संतश्रेष्ठ ज्ञानेश्वर माऊली आपल्या आशीर्वाद देतात. आपल्या मनोकामना पूर्ण करतात असा भाविकांचा विश्वास आहे.