देशपातळीवर आज सर्वात जास्त चर्चेतला मुद्दा राहिला तो काँग्रेस पक्षाच्या अध्यक्षपद निवडणुकीचा. शशी थरूर विरुद्ध मल्लिकार्जुन खर्गे असा सामना होता ज्याचा निकाल १९ ऑक्टोबरला लागणार आहे. काँग्रेस पक्षनेते २०१९ पासून ज्याची वाट पाहात आहेत, ते अध्यक्ष पक्षाला मिळणार आहेत. इथपर्यंत येण्याचा प्रवास साहजिकच खूप क्लिष्ट राहिला असल्याचं बोललं जातं. खूप फिल्टर लावून दोन नावं सिलेक्ट होणं. त्यातही सर्वात लक्ष वेधणारी गोष्ट म्हणजे दोन्ही उमेदवार ‘नॉन-गांधी’ असणं. १९९८ पासून काँग्रेसचं अध्यक्ष पद गांधी कुटुंबाकडे होतं. म्हणजे जवळपास २४ वर्षानंतर आता पक्षाला गांधी घराण्याबाहेरचा अध्यक्ष मिळणार आहे. तेव्हा या अध्यक्षपदाच्या रेसमध्ये इतर उमेदवार कोणते होते आणि त्यांना डावलून शशी थरूर आणि मल्लिकार्जुन खर्गे हे दोघे इथपर्यंत कसे पोहोचले? शशी थरूर आणि मल्लिकार्जुन खर्गे यांचं स्वतंत्र बळ किती ? कोण विजयी झालं तर पक्षाला काय फायदा? हे सर्व जाणून घेऊ…
राहुल गांधी यांनी २०१९ मध्ये काँग्रेसचं अध्यक्षपद सोडलं. त्यानंतर सोनिया गांधी हंगामी अध्यक्ष म्हणून काम बघत होत्या मात्र पक्षाची देशभरातील एकंदरीत स्थिती बघता पक्षाचं नेतृत्व करण्यासाठी अध्यक्ष असणं गरजेचं असल्याचं वेळोवेळी दिसून आलं. अध्यक्षांची मागणी होताना अध्यक्ष गांधी घराण्यातीलच व्हावा अशी अनेकांची इच्छा होती, मात्र राहुल गांधींचा अध्यक्षपद स्वीकारण्यासाठीचा नकार, सोनिया गांधी यांची खालावलेली तब्येत आणि प्रियांका गांधी वड्रा यांच्या हाती फारसं यश न लागणं यासर्व गोष्टींमुळे ‘नॉन-गांधी’ हाच एक पर्याय पक्षाकडे राहिला.
नॉन-गांधी नावाच्या चर्चा सुरु झाल्या तेव्हा अनेक नेत्यांची नावं समोर आली. अशोक गेहलोत, के. सी. वेणुगोपाल, मुकुल वासनिक, मल्लिकार्जुन खर्गे, कुमारी शैलजा अशी नावं समोर येत असताना अचानक शशी थरूर यांनी आपण निवडणूक लढवणार असल्याचं जाहीर केलं. ते गांधी घरण्याचे उमेदवार नसल्याने त्यांना सोनिया गांधींची परवानगीची घ्यावी लागली. सोनिया गांधींनी निवडणूक लढवण्याची परवानगी दिली मात्र शशी थरूर यांच्या विरुद्ध उमेदवार गांधी उभा करणार हे देखील फिक्स झालं. कारण नॉन-गांधी उमेदवार उभा करतानाच असा उमेदवार गांधी उभा करतील ज्याची पकड गांधींकडे असेल, असं राजकीय विश्लेषक सांगत आले आहेत. मात्र शशी थरूर निवडणुकीच्या रिंगणात उतरणं हे त्याच्या अगदी विरुद्ध होतं. म्हणूनच अखेर मल्लिकार्जुन खर्गे यांच्या नावावर शिकामोर्तब करण्यात आला.
मल्लिकार्जुन खर्गे यांचं स्वतंत्र बळ किती ? ते अध्यक्ष होण्याचा पक्षाला काय फायदा?
शशी थरूर यांच्या विरुद्ध मल्लिकार्जुन खर्गे यांचं नाव फिक्स होण्यामागे पाहिलं कारण साहजिकच त्यांची गांधी कुटुंबाशी असलेली एकनिष्ठता आहे. मल्लिकार्जुन खर्गे १९७२ पासून काँग्रेमध्येच आहेत. खर्गे गांधी यांचे विश्वासू असल्याचं उदाहरण म्हणजे यावर्षी पार पडलेल्या राज्यसभेच्या निवडणुकांच्या वेळी महाराष्ट्रासाठी काँग्रेसचे निरीक्षक म्हणून खर्गे यांची नियुक्ती करण्यात आली होती. दुसरं म्हणजे ५ राज्यांच्या निवडणुकीत जेव्हा काँग्रेसचा पराभव झाला तेव्हा खर्गे यांनी सोनिया गांधींची बाजू मांडत “पराभवासाठी प्रत्येक राज्यातील नेता आणि खासदार जबाबदार आहेत, गांधी कुटुंब नाही” असं वक्तव्य केलं होतं. तर दुसरं कारण म्हणजे त्यांचं पक्षातील बळ.
खर्गे कर्नाटकातून राज्यसभेचे विद्यमान सदस्य आहेत आणि १६ फेब्रुवारी २०२१ पासून राज्यसभेचे विरोधी पक्षनेते आहेत. २०१४-२०१९ दरम्यान लोकसभेतील काँग्रेस पक्षाचे नेते होते. माजी रेल्वेमंत्री आणि कामगार आणि रोजगार मंत्री म्हणूनही त्यांची कारकीर्द राहिलेली आहे. १९७२ ते २०१४ दरम्यान सलग ११ वेळा निवडणुका जिंकण्याचा विक्रम त्यांनी केलाय. शिवाय कर्नाटकच्या राजकारणात तर एक मोठा चेहरा म्हणून खर्गे यांना ओळखलं जातं. २००५ साली त्यांची कर्नाटक प्रदेश काँग्रेस कमिटीच्या अध्यक्षपदी नियुक्ती झाली होती. त्यानंतर लगेचच झालेल्या पंचायत निवडणुकांमध्ये भाजप आणि जेडीएसच्या तुलनेत काँग्रेसने सर्वाधिक जागा जिंकल्या आणि कर्नाटकच्या ग्रामीण भागात काँग्रेसचा बोलबाला झाला.
२०१४ मध्ये गुलबर्गा संसदीय मतदारसंघात झालेल्या निवडणुकीत खर्गे यांनी भाजपच्या प्रतिस्पर्ध्याला ७३००० हून अधिक मतांनी पराभूत केलं होतं. तेव्हा २०२३ मध्ये कर्नाटकाच्या निवडणुकांमध्ये खर्गे यांचा पक्षाला फायदा होऊ शकतो. शिवाय सर्वात महत्वाचा मुद्दा म्हणजे खर्गे दलित आहे आणि सध्याच्या राजकारणात जात फॅक्टर महत्वाचा ठरत असताना खर्गे यांचं दलित कार्ड कमी येऊ शकतं, असं विश्लेषक सांगतात.
शशी थरूर यांचं स्वतंत्र बळ किती ? ते अध्यक्ष होण्याचा पक्षाला काय फायदा?
खर्गे यांच्या विरुद्ध आहेत शशी थरूर. त्यांच्याबद्दल सांगायचं तर २००९ मध्ये थरूर राजकारणात उतरले आणि आज बघितलं तर दक्षिणेतील महत्वाचे काँग्रेस नेते म्हणून त्यांची ओळख आहे. केरळच्या तिरुवनंतपुरम या लोकसभा मतदारसंघातून शशी थरूर हे २००९, २०१४ आणि २०१९ असे सलग तीन वेळा खासदार राहिले आहेत. शिवाय UPA सरकारमध्ये थरूर यांनी परराष्ट्र राज्यमंत्री आणि मानव संसाधन विकास मंत्रीपद भूषवलं आहे. राष्ट्रीय राजकारणासोबत आंतरराष्ट्रीय राजकारणाची मजबूत समज थरूर यांना आहे. युनायटेड नेशन्समध्ये त्यांनी ३० वर्ष काम केलं आहे. व्हिएतनामच्या बोट पीपल क्रायसिसच्या वेळेस थरूर यांनी महत्वाची भूमिका बजावली होती. जगभरात शांततेसाठी प्रयत्न करणाऱ्या पीस किपींग कमिटीचे ते हेड होते. आंतरराष्ट्रीय संबंध आणि घडामोडींमध्ये डॉक्टरेट पदवी त्यांच्याकडे आहे. हीच आंतरराष्ट्रीय राजकारणाची मजबूत समज थरूर यांना देशपातळीवरील राजकीय धोरण बनवण्यासाठी अजून परफेक्ट बनवते.
शशी थरूर हे भाजपच्या नेत्यांना आंतरराष्ट्रीय राजकारण, अर्थशास्त्र, गवर्नन्स, बेरोजगारी प्रत्येक विषयांवर आव्हान देताना दिसतात. शिवाय ते सोशलमीडिया समजलेले नेते आहेत. यासर्वांमुळे शहरी मतदार ते खेचून आणू शकतात. याचा पुरावा म्हणजे २०१४ आणि २०१९ च्या मोदी लाटेतही शशी थरूर निवडून आले होते. शिवाय पक्षात ज्या नेत्यांना गांधी घराण्याचं नेतृत्व नकोय त्यांची संख्या वाढत आहे. अशा असंतोष पसरलेल्या पक्षनेत्यांच्या पाठबळ नक्कीच थरूर यांना असणार, असं विश्लेषक सांगतात. थरूर यांचं जी-२३ मधील निवडक नेत्यांपैकी एक असणं हे त्यासाठी पुरेसं आहे. एक मात्र नक्की, शशी थरूर विजयी झाले तर गांधी घराण्याचं काँग्रेसवरील नियंत्रण कमी होण्याची शक्यता असणार आहे, असं राजकीय विश्लेषक सांगतात.
अशाप्रकारे या दोन्ही नेत्यांची बलस्थाने आहेत ज्यामुळे आज ते या निवडणुकीच्या उमेदवारीपर्यंत पोहोचले आहेत. सर्व राज्यांतील प्रतिनिधींनी आपापल्या उमेदवाराला मतदान केंद्रांवर सकाळी १० ते दुपारी ४ या वेळेत मतदान केलं आहे. तेव्हा आता निकाल काय लागतो, याकडे सर्वाचं लक्ष आहे. प्रतीक्षा आहे ती १९ ऑक्टोबर उजाडण्याची!