यंदा भारत स्वातंत्र्याचा अमृत महोत्सव साजरा करत आहोत. भारताला स्वतंत्र करण्यासाठी लाखो देशवासीयांनी आपले रक्त आणि घाम गाळून ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध लढा दिला आहे. इंग्रजांच्या राजवटीविरुद्ध शेकडो लोकांनी आपल्या प्राणांची आहुती दिली. यातील अनेक स्वातंत्र्यसैनिकांची नावे आपल्याला माहीत आहेत. परंतु, अनेकांची नावे इतिहासाच्या पानांत मिटून गेली आहेत. महात्मा गांधी, भगतसिंग, राणी लक्ष्मीबाई, बाळ गंगाधर टिळक, सुभाषचंद्र बोस, मंगल पांडे आणि सरदार पटेल या वीर स्वातंत्र्यसैनिकांनी स्वातंत्र्याचा मार्ग मोकळा केला. पण या नावांशिवाय अशी नावे कशी आहेत, ज्यांनी देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी सर्वस्वाचा त्याग केला आहे. स्वातंत्र्य दिनाच्या अमृत महोत्सव दिनानिमित्त आम्ही तुम्हाला अशा पाच स्वातंत्र्यसैनिकांबद्दल सांगतो, जे इतिहासाच्या पानांमध्ये कुठेतरी हरवले आहेत.
अवध बिहारी
ते एक राष्ट्रवादी आणि स्वातंत्र्यसैनिक होते. अवध बिहारी हे ब्रिटीश राजवटीविरुद्धच्या क्रांतिकारी कार्यात सक्रियपणे सहभागी होते. अवध बिहारींनी ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध उत्तर प्रदेश आणि पंजाबमध्ये मोर्चा काढला. राम बिहारी बोस यांच्या चळवळीशी त्यांचा संबंध होता. अवध बिहारी यांनीच 1910 ते 1916 या काळात भारताचे व्हाईसरॉय आणि गव्हर्नर-जनरल म्हणून काम केलेले ब्रिटीश अधिकारी लॉर्ड हार्डिंग यांच्यावर बॉम्ब फेकण्याची योजना आखली होती. अवध बिहारी यांना फेब्रुवारी 1914 मध्ये अटक करण्यात आली. त्यानंतर त्यांना फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली. अवध बिहारी यांना 1 मे 1915 रोजी अंबाला मध्यवर्ती कारागृहात फाशी देण्यात आली.
खुदीराम बोस
खुदीराम बोस हे लहानपणापासूनच ब्रिटिश राज्यकर्त्यांच्या विरोधात होते. खुदीराम बोस यांनी इंग्रजांवर अनेक बॉम्ब हल्ले केले होते. इंग्रज राज्यकर्त्यांच्या नाकी नऊ आणणारे खुदीराम बोस वयाच्या 19 व्या वर्षी शहीद झाले. 11 ऑगस्ट 1908 रोजी खुदीराम बोस यांना बॉम्ब हल्ल्यासाठी फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली. फाशीच्या वेळी त्याचे वय 18 वर्षे 7 महिने 11 दिवस होते. फाशी देण्यापूर्वी त्यांचे शेवटचे शब्द होते ‘वंदे मातरम’. खुदीरामने इंग्रजांवर अनेक बॉम्ब हल्ले केले होते. त्यापैकी सर्वात प्रमुख म्हणजे मॅजिस्ट्रेट किंग्सफोर्ड यांच्यावर झालेला बॉम्ब हल्ला.
बटुकेश्वर दत्त
1900 च्या सुरुवातीच्या काळात ते भारतीय क्रांतिकारक होते. व्यापार विवाद विधेयकाच्या निषेधार्थ, बटुकेश्वर दत्त यांनी 8 एप्रिल 1929 रोजी दिल्लीतील केंद्रीय विधानसभेत भगतसिंग यांच्यासोबत बॉम्ब स्फोट केला. ‘इन्कलाब झिंदाबाद’च्या घोषणाही त्यांनी दिल्या. दिल्ली विधानसभा बॉम्ब प्रकरणी भगतसिंग यांच्यासह बटुकेश्वर दत्त यांना जन्मठेपेची शिक्षा झाली होती. बटुकेश्वर दत्त यांनी भगतसिंग यांच्यासह भारतीय राजकीय कैद्यांना अपमानास्पद वागणूक देण्याच्या निषेधार्थ ऐतिहासिक उपोषण सुरू केले होते.
राम प्रसाद बिस्मिल
प्रसिद्ध काकोरी रेल्वे लुटीच्या कटाचे नेतृत्व करण्यासाठी राम प्रसाद बिस्मिल यांची आठवण काढली जाते. राम प्रसाद बिस्मिल हे शूर क्रांतिकारक होते. ते हिंदुस्थान रिपब्लिकन असोसिएशन या क्रांतिकारी संघटनेच्या संस्थापक सदस्यांपैकी एक होते. स्वातंत्र्यसैनिक असण्यासोबतच बिस्मिल हे उर्दू आणि इंग्रजीचे उत्तम कवी आणि लेखकही होते. ‘सरफरोशी की तमन्ना’ ही कविताही त्यांनीच लिहिली आहे. काकोरी घटनेत बिस्मिलला अशफाकउल्लाह खान आणि इतर दोघांसह फाशी देण्यात आली होती. 19 डिसेंबर 1927 रोजी वयाच्या 30 व्या वर्षी बिस्मिल यांना फाशी देण्यात आली.
उधम सिंग
जालियनवाला बाग हत्याकांडमागील व्यक्ती जनरल मायकल डायर यांना मारण्याचा कट उधम सिंगने रचला होता. शहीद उधम सिंग यांनी जालियनवाला बाग हत्याकांड पाहिल्यानंतर त्याचा बदला घेण्याची शपथ घेतली होती, असे म्हटले जाते. जालियनवाला बाग हत्याकांडानंतर 21 वर्षांनी उधम सिंगने मायकल डायरची हत्या केली. मात्र, महात्मा गांधी आणि जवाहरलाल नेहरू या दोघांनीही त्यावेळी उधम सिंग यांच्या कृतीचा निषेध केला होता.